Antykoncepcja

Antykoncepcja stanowi kluczowy element świadomego planowania rodziny, mając nie tylko na celu kontrolę urodzeń, lecz także często stosowaną ze względów zdrowotnych. Zróżnicowanie dostępnych metod antykoncepcji sprawia, że temat ten może wydawać się dość złożony. 

Skuteczność antykoncepcji ‒ co to jest wskaźnik Pearla?

Wskaźnik Pearla został stworzony w celu oceny efektywności różnych form antykoncepcji, mierząc liczbę ciąż na 100 kobiet stosujących daną metodę przez okres roku. Im niższy wskaźnik Pearla, tym większa skuteczność danej metody antykoncepcji. Jednak warto brać pod uwagę nie tylko teoretyczny wskaźnik Pearla, lecz również realny, uwzględniający błędy popełniane w trakcie stosowania antykoncepcji, które mogą wpłynąć na jej efektywność. Różnorodność metod antykoncepcji Mimo że pierwsze wzmianki o metodach zapobiegania ciąży pochodzą z czasów starożytnego Egiptu, historia nowoczesnej antykoncepcji rozpoczyna się w XX wieku wraz z wprowadzeniem na rynek pierwszych wkładek antykoncepcyjnych i prezerwatyw lateksowych. Od tego czasu upłynęło ponad 100 lat, a obecnie współczesna medycyna proponuje kilkanaście różnych metod antykoncepcji.

Antykoncepcja hormonalna ‒ wybór między tabletkami, plastrami a implantem

Antykoncepcja hormonalna stanowi najczęściej stosowaną metodę zapobiegania ciąży w krajach rozwiniętych. Jej działanie opiera się na właściwościach hormonów, głównie gestagenu, a czasem również estrogenu. Gestageny, będące hormonami płciowymi, hamują proces owulacji poprzez zahamowanie wydzielania hormonu luteinizującego (LH). Dodatkowo wpływają na zagęszczenie śluzu szyjkowego, zatrzymują wzrost endometrium oraz zmniejszają perystaltykę jajowodów. Metody antykoncepcji oparte wyłącznie na gestagenach obejmują minipigułki, zastrzyki oraz implant antykoncepcyjny. Antykoncepcja hormonalna może także zawierać estrogen. Ten hormon hamuje produkcję hormonu folikulotropowego (FSH), co skutkuje zahamowaniem selekcji i dojrzewania pęcherzyka jajnikowego. Metody antykoncepcji, które zawierają zarówno gestageny, jak i estrogeny, to dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, plastry antykoncepcyjne oraz krążek dopochwowy. Wybór pomiędzy tymi formami zależy od preferencji i indywidualnych potrzeb kobiety.

Antykoncepcja hormonalna ‒ analiza zalet i wad

Antykoncepcja hormonalna ma szereg zalet, z których najważniejszą jest wysoka skuteczność. Rzeczywisty wskaźnik Pearla dla dwuskładnikowej tabletki antykoncepcyjnej wynosi 8, a dla jednoskładnikowej ‒ 3. Metody te nie tylko skutecznie zapobiegają ciąży, ale także redukują bolesność i obfitość krwawień miesięcznych, co zmniejsza ryzyko niedokrwistości z niedoboru żelaza. Dodatkowo, istnieją dowody naukowe potwierdzające zmniejszenie częstości niektórych chorób ginekologicznych, takich jak zapalenie przydatków czy torbiele czynnościowe jajnika. Antykoncepcja hormonalna może także obniżyć ryzyko raka jajnika i raka endometrium.

Niestety, antykoncepcja hormonalna nie jest pozbawiona wad. Często zgłaszanymi skutkami ubocznymi tabletek czy plastrów antykoncepcyjnych są krwawienia i plamienia, szczególnie na początku stosowania. Mogą również pojawić się bóle głowy, nudności, przyrost masy ciała czy spadek libido. Istotnym aspektem jest również potwierdzone badaniami zwiększenie ryzyka wystąpienia niektórych chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej, w wyniku stosowania antykoncepcji hormonalnej. Warto zatem dokładnie rozważyć zarówno korzyści, jak i potencjalne ryzyko przed podjęciem decyzji o zastosowaniu tej formy antykoncepcji.

IUD, czyli wkładka domaciczna antykoncepcyjna

Antykoncepcyjna wkładka wewnątrzmaciczna, powszechnie zwana spiralą antykoncepcyjną, stanowi jedną z najstarszych metod zapobiegania ciąży. Ma postać niewielkiej, elastycznej spirali, którą lekarz umieszcza przezpochwowo w macicy na okres od 3 do 10 lat. Obecnie wyróżnia się dwie główne kategorie spirali antykoncepcyjnych – wkładki miedziane oraz wkładki z lewonorgestrelem.

Wkładka antykoncepcyjna z miedzi nie ingeruje w hormonalny układ kobiety. Jej działanie polega na wywoływaniu miejscowego stanu zapalnego, co uniemożliwia zapłodnienie. Dodatkowo, spirala uwalnia jony miedzi, które wpływają na ruch plemników, zmieniają strukturę endometrium i przyspieszają wydalanie komórki jajowej.

Spirala antykoncepcyjna z lewonorgestrelem, pomimo uwalniania hormonu, działa lokalnie, nie wpływając ogólnoustrojowo. Progestagen ten wpływa na błonę śluzową macicy, zagęszczając śluz i zmniejszając jego przenikalność dla plemników. Dodatkowo, wkładka z lewonorgestrelem skutkuje znacznym zmniejszeniem krwawienia miesięczkowego lub nawet jego całkowitym zanikiem.

Wkładki antykoncepcyjne uważane są za jedne z najskuteczniejszych metod antykoncepcji, z rzeczywistym wskaźnikiem Pearla wynoszącym 0,8 dla wkładki miedzianej i 0,2 dla wkładki z lewonorgestrelem.

Antykoncepcja mechaniczna ‒ kapturek naszyjkowy czy błona dopochwowa?

Mechaniczne metody antykoncepcji mają na celu przede wszystkim zapobieżenie przedostaniu się plemników do kanału szyjki macicy. Kapturki naszyjkowe i błony dopochwowe zakłada się bezpośrednio na szyjkę macicy tuż przed stosunkiem, a następnie pozostawia w pochwie przez co najmniej 8 kolejnych godzin.

Rzeczywisty indeks Pearla dla kapturka naszyjkowego wynosi 20 u kobiety, która nie rodziła wcześniej, i 40 u kobiety, która miała już dzieci. Nieco skuteczniejsza jest błona dopochwowa, zwłaszcza gdy jest używana z dodatkowym środkiem plemnikobójczym.

Co to jest antykoncepcja chemiczna?

Chemiczne metody antykoncepcji obejmują głównie środki plemnikobójcze, dostępne w postaci kremów, globulek, żeli, gąbek czy pianek. Aplikuje się je głęboko do pochwy kilkadziesiąt minut przed planowanym stosunkiem. Środki plemnikobójcze zawierają substancje chemiczne, które uszkadzają błonę komórkową plemników, a niektóre z nich mogą również działać przeciwwirusowo czy przeciwgrzybiczo.

Rzeczywisty wskaźnik Pearla dla samodzielnie aplikowanych środków plemnikobójczych wynosi 25,7, co oznacza, że chemiczne metody antykoncepcji nie są uznawane za bardzo skuteczne. W praktyce ich skuteczność może być zmienna i zależy od prawidłowego zastosowania przez użytkownika.

Naturalne metody antykoncepcji

Opierają się na obserwacji fizjologicznych zmian w organizmie kobiety, szczególnie podczas okresu płodnego, czyli owulacji. Te metody polegają na identyfikowaniu dni potencjalnie płodnych i unikaniu stosunków seksualnych w tych okresach. Oto kilka ważnych informacji na temat naturalnych metod antykoncepcji:

1. Metoda kalendarzowa: Opiera się na obliczeniach opartych na długości cyklu miesiączkowego. Dni płodne są szacowane na podstawie obserwacji cyklu przez pół roku.
2. Metoda termiczna: Wykorzystuje wzrost podstawowej temperatury ciała kobiety w drugiej fazie cyklu miesiączkowego. Pomiar tej temperatury może pomóc w identyfikacji dni owulacji.
3. Metoda śluzowa: Polega na obserwacji zmian w konsystencji i ilości śluzu szyjkowego. Dni płodne i niepłodne są ustalane na podstawie charakterystyki tego śluzu.
4. Metoda objawowo-termiczna: Łączy elementy metody termicznej i obserwacji śluzu. Obejmuje pomiar temperatury ciała i obserwację śluzu szyjkowego.

Naturalne metody antykoncepcji mają jednak swoje ograniczenia i wymagają regularnej i ścisłej obserwacji. Rzeczywisty wskaźnik Pearla dla tych metod wynosi około 20,5, co oznacza, że nie są one tak skuteczne jak inne formy antykoncepcji. Dlatego, jeśli skuteczność antykoncepcji jest kluczowa, inne metody, takie jak antykoncepcja hormonalna lub wkładki, mogą być bardziej zalecane. Warto konsultować się z lekarzem w celu wybrania najlepszej opcji zgodnie z indywidualnymi potrzebami i preferencjami.

Antykoncepcja dla mężczyzn:

1. Prezerwatywa: Jest to najpopularniejsza i powszechnie dostępna metoda antykoncepcji dla mężczyzn. Prezerwatywy to cienkie osłonki zakładane na członka przed stosunkiem seksualnym, zapobiegające dostawaniu się plemników do pochwy partnerki. Oprócz skuteczności w zapobieganiu ciąży, prezerwatywy są również skuteczną ochroną przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, takimi jak HIV, kiła czy rzeżączka. Rzeczywisty indeks Pearla dla prezerwatyw wynosi około 13,9.
2. Wazektomia: To procedura chirurgiczna, w której przecina się i zamyka nasieniowody, uniemożliwiając tym samym przemieszczanie się plemników. Wazektomia jest potencjalnie odwracalna, choć proces odwrócenia nie zawsze jest gwarantowany i skuteczność może być zmienna. Wazektomia jest uznawana za skuteczną metodę antykoncepcji męskiej, ale warto pamiętać, że jest to decyzja trwała, więc wymaga poważnego rozważenia.

Należy również pamiętać, że obie te metody mają swoje zalety i ograniczenia, a wybór między nimi może zależeć od preferencji, stylu życia i indywidualnych potrzeb pary. Ważne jest skonsultowanie się z lekarzem przed podjęciem decyzji dotyczącej antykoncepcji, aby wybrać najodpowiedniejszą opcję.

 

W Polsce receptę na środki antykoncepcyjne może wypisać każdy lekarz, niezależnie od posiadanej specjalizacji. Oznacza to, że zarówno lekarz rodzinny, jak i inny lekarz specjalista mogą przepisać antykoncepcję. Jednak zaleca się, aby pierwszą receptę na środki antykoncepcyjne uzyskać od ginekologa.

Wizyta u ginekologa pozwala na przeprowadzenie okresowego badania ginekologicznego, które może wykluczyć ewentualne przeciwwskazania do wybranej metody antykoncepcji. Ponadto, specjalista ginekolog może skonsultować się z pacjentką, odpowiedzieć na pytania, rozwiać wątpliwości i dokładnie wytłumaczyć, jak prawidłowo stosować daną metodę antykoncepcji, aby była ona skuteczna.

W przypadku, gdy wybrane tabletki czy plastry antykoncepcyjne są dobrze tolerowane przez pacjentkę, nie jest konieczne każdorazowe zgłaszanie się do ginekologa w celu przedłużenia recepty. Wówczas lekarz pierwszego kontaktu, na przykład lekarz rodzinny, również może wypisać receptę na antykoncepcję. Ważne jest jednak regularne monitorowanie stanu zdrowia i ewentualne skonsultowanie się z ginekologiem, jeśli pojawią się jakiekolwiek obawy lub pytania dotyczące stosowanej metody antykoncepcji.